Cilka’s keuze – Heather Morris

De opvolger van De tatoeëerder van Auschwitz

Vorig jaar scoorde Heather Morris een bestseller met De tatoeëerder van Auschwitz. Voor dat boek sprak ze drie jaar lang met Lale Sokolov, vooraleer ze zijn verhaal neerschreef. In dat boek maakte de lezer ook kennis met Cilka, een vriendin van Gita. Heather Morris dook opnieuw de archieven in en praatte met de echtgenoot en kennissen van de echte Cilka. Dat resulteerde in een nieuwe poteniële bestseller: Cilka’s keuze.

Wie De tatoeëerder van Auschwitz gelezen heeft, herinnert zich Cilka waarschijnlijk nog als de vriendin van Gita. Zij was ‘het liefje’ van Obersturmführer Schwarzhuber en kreeg daardoor bepaalde privileges. Dit verhaal zou je kunnen zien als een vervolg op De tatoeëerder… Auschwitz wordt bevrijd, maar voor Cilka betekent dit nog geen vrijheid. Omdat ze ‘met de vijand het bed gedeeld heeft’, wordt ze veroordeeld tot vijftien jaar dwangarbeid in de goelag Vorkoeta, een werkkamp in Siberië. De werkomstandigheden zijn onmenselijk en de leefomstandigheden zijn nauwelijks beter dan in Auschwitz. Weer is Cilka er vast van overtuigd dat ze dit zal overleven. En weer moet ze daarvoor offers leveren.

Wat Cilka in Siberië meemaakt, is sterk vergelijkbaar met wat er in Auschwitz gebeurde. Toch is dit een geschiedenis waar wij in het westen veel minder vanaf weten. Het is goed dat die ook eens onder de aandacht gebracht wordt. Door de flashbacks naar die andere plek die doorheen het verhaal verweven zijn,  is het heel gemakkelijk de vergelijking te maken en vast te stellen dat er bitter weinig verschillen zijn.

Er zijn verschillende thema’s die sterk uitgewerkt zijn in het verhaal. Eerst en vooral is er natuurlijk de keuze van Cilka om te blijven vechten om te overleven. Daarbij is ze bijzonder onzelfzuchtig. Al snel werpt ze zich op als een soort van leider binnen de hut, waarbij ze haar voorkennis en haar privileges nuttig weet in te zetten. Anderzijds is er ook de schaamte die ze voelt voor wat er in Auschwitz allemaal gebeurd is. Ook al waren die zaken alles behalve haar eigen keuze, toch voelt ze zich er verantwoordelijk voor en durft ze het niemand te vertellen. Dat blijkt niet helemaal onterecht te zijn, want het wordt al snel duidelijk: wie het niet zelf meegemaakt heeft, kan moeilijk bevatten hoe groot de impact precies was en hoe wreed je soms zelf moest zijn om te overleven.

Ik had het persoonlijk – net als bij De tatoeëerder van Auschwitz – een beetje moeilijk met de schrijfstijl van Heather Morris. Die is bijna zakelijk. Het lijkt soms wel op een zakelijk verslag van wat ze uit haar research allemaal geleerd heeft. Die afstandelijke schrijfstijl creëert ook afstand met de personages. Misschien is dit, gezien het beladen thema, wel in het voordeel van de lezer. Ik vond het gewoon soms moeilijk om mij echt helemaal in het verhaal in te leven.

Zoals gezegd deed Heather Morris ook voor dit verhaal weer een heleboel research. Cilka’s keuze is gebaseerd op het verhaal van Cilka Klein. Wel waarschuwt ze zelf al bij het begin van het verhaal dat het boek fictie is en dat sommige passages en personages verzonnen zijn. Voor wie nieuwsgierig is naar de ware toedracht van het verhaal, verwijs ik naar de laatste pagina’s van het boek. Heather Morris vertelt zelf hoe het boek tot stand kwam, er staat een korte levensgeschiedenis van de echte Cilka Klein en een korte duiding over het Russische goelagsysteem, geschreven door Owen Matthews.

Het boek brengt niet alleen een stukje Russische geschiedenis, het toont ook dat dictatuur en onmenselijkheid van alle tijden en alle volken zijn. Het leert ons onze blik te verbreden. Gelukkig zijn doorzettingsvermogen, naastenliefde en verontwaardiging voor zoveel onrecht ook van alle tijden en alle volken.

Cilka’s keuze | Heather Morris | Uitg. HarperCollins (2019) | 349 pg. | Vert. uit het Engels door Karin de Haas.

Bekijk op bol.com

Met dank aan HarperCollins voor het recensie-exemplaar.